Szkolenia i wydarzenia - ngo.pl

Pomóż wykonać tablicę na cmentarzu żydowskim w Pile. Chcielibyśmy, by tablica była trwałym i godnym znakiem pamięci, dlatego zwracamy się z uprzejmą prośbą o wsparcie finansowe tego przedsięwzięcia. Każda, nawet symboliczna kwota, ma znaczenie. Link do zbiorki publicznej: https://zrzutka.pl/f59nnc#description

Pomóż wykonać tablicę na cmentarzu żydowskim w Pile.

Chcielibyśmy, by tablica była trwałym i godnym znakiem pamięci, dlatego zwracamy się z uprzejmą prośbą o wsparcie finansowe tego przedsięwzięcia. Każda, nawet symboliczna kwota, ma znaczenie.

Link do zbiorki publicznej: https://zrzutka.pl/f59nnc#description

Wpłaty prosimy kierować na konto: Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA

Konto bankowe: 74253000082023106135900001

Tytuł przelewu: Tablica na cmentarz żydowski w Pile

Dziękujemy za każdą formę wsparcia – obecność, udostępnienie informacji czy darowiznę.

Zaproszenie na uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej fragment ogrodzenia cmentarza żydowskiego w Pile oraz prośba o zbiórkę społeczną na wykonanie tablicy.

Szanowni Państwo,

Zapraszamy na uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej fragment ocalałego ceglanego ogrodzenia cmentarza żydowskiego w Pile, który w sierpniu 2025 roku został wpisany do rejestru zabytków jako ważne świadectwo historii społeczności żydowskiej w naszym mieście.

Data: środa, 29 października 2025 r.

Godzina: 12:00

Miejsce: Piła, ul. M. Konopnickiej

Ten skromny, ale znaczący fragment muru przetrwał dziesięciolecia i stanowi jeden z nielicznych materialnych śladów po społeczności, która przez wieki współtworzyła historię Piły. Uhonorujmy to miejsce wspólnie – pamiętając, ucząc i budując mosty porozumienia.

Cmentarz żydowski w Pile powstał na wczesnym etapie osadnictwa społeczności żydowskiej, co podkreśla jego fundamentalne znaczenie. Został założony w 1627 roku i zlokalizowany przy obecnym przedszkolu przy ulicy Maria Konopnickiej.

Tak wczesna data założenia nekropolii jest dowodem na to, że społeczność żydowska w Pile była już w XVII wieku na tyle ugruntowana i zorganizowana, aby móc ustanowić miejsce wiecznego spoczynku dla swoich członków. Jest to kluczowy element świadczący o poczuciu bezpieczeństwa i trwałości, jakim dysponowała społeczność w tamtym okresie.

W miarę rozwoju demograficznego i gospodarczego gminy, cmentarz ulegał stopniowemu rozszerzeniu. W 1854 roku jego powierzchnia została powiększona do 0,8 hektara, co doprowadziło do podziału na część starą i nową. Ten proces ekspansji fizycznej infrastruktury cmentarnej, połączony z późniejszą budową domu przedpogrzebowego w 1896 roku, a następnie jego powiększeniem w 1924 roku, odzwierciedlał okres prosperity i wzrostu znaczenia gminy. Budowa i rozbudowa domu przedpogrzebowego nie była jedynie decyzją architektoniczną, lecz świadectwem inwestowania w infrastrukturę, która miała służyć kolejnym pokoleniom, cementując dziedzictwo i poczucie przynależności. Wydarzenia te wskazują na poczucie stabilizacji i integracji, które zostało brutalnie zniszczone w kolejnych dekadach.

Przedwojenna nekropolia była obiektem o wyraźnej strukturze przestrzennej. Znajdowała się między Karlstrasse (obecnie Marii Konopnickiej) a KueddowPromenade (obecnie Bulwarowa), otoczona ceglanym murem. Charakterystycznym elementem cmentarza było lapidarium w formie piramidy, usytuowane w jego centralnej części, a stworzone ze zniszczonych nagrobków. Fakt istnienia takiego lapidarium może wskazywać na próby ochrony i zorganizowanego gromadzenia starszych macew lub na wcześniejsze, pojedyncze akty dewastacji, które skłoniły społeczność do ich zabezpieczenia. W latach 20. XX wieku na terenie cmentarza odsłonięto monumentalny pomnik upamiętniający żydowskich żołnierzy, którzy polegli w I wojnie światowej. Pomnik, zaprojektowany przez profesora Liebermanna z Berlina i wykonany przez lokalny zakład kamieniarski Wilhelma Peglowa, nosił napis „FürdieMütter der Zehntausend” („Matkom dziesięciu tysięcy”) oraz nazwiska poległych.Jego istnienie nie było tylko aktem pamięci, ale potężnym dowodem na głęboką asymilację i patriotyzm pilskich Żydów wobec państwa niemieckiego. Stanowił on widoczny dowód na to, że członkowie tej społeczności oddali życie za kraj, z którym czuli się związani. Zniszczenie tego pomnika w późniejszym okresie stanowiło nie tylko akt wandalizmu, lecz ideologiczne wymazanie historycznego dowodu na tożsamość i wkład społeczności żydowskiej w historię Niemiec, co było sprzeczne z nazistowską propagandą.

Zagłada Społeczności i Zniszczenie Cmentarza

Proces zagłady pilskiej społeczności żydowskiej i jej dziedzictwa materialnego rozpoczął się od aktu terroru w postaci zniszczenia synagogi, a następnie rozszerzył się na likwidację cmentarza. Synagoga, zlokalizowana na dawnym Rynku Żydowskim, została spalona przez hitlerowców podczas nocy kryształowej, z 9 na 10 listopada 1938 roku. Zniszczenie synagogi, która była centrum życia religijnego i kulturalnego, stanowiło symboliczny początek fizycznej destrukcji. Ogień strawił nie tylko budynek, ale również kronikę pilskiej gminy żydowskiej, co dodatkowo zatarło ślady historii.

Po Nocy Kryształowej, zniszczenie cmentarza żydowskiego w latach 1939-1940 było aktem ostatecznego wymazania, mającym na celu usunięcie najtrwalszego dowodu istnienia społeczności żydowskiej – miejsca jej wiecznego spoczynku. Był to proces metodyczny, a nie chaotyczny. Według Petera SimonsteinaCullmana, teren nekropolii został splantowany i przekształcony w park, co znajduje potwierdzenie na planie miasta z 1944 roku. Ten akt naruszył fundamentalną zasadę judaizmu, że cmentarz jest miejscem świętym i nietykalnym, z którego zmarłych nie można ekshumować, ponieważ oczekują tam na Mesjasza. Ostatni znany pochówek odbył się 31 maja 1939 roku, gdy pochowano tam dr HertheWohl , co miało miejsce na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej. To zdarzenie zamyka historyczny rozdział funkcjonowania cmentarza jako aktywnej nekropolii.

Po zniszczeniu, teren cmentarza utracił swój pierwotny charakter. Co istotne, niektóre nagrobki nie zostały po prostu zniszczone, ale przeniesiono je na inny cmentarz – najprawdopodobniej do Ujścia.Ten fakt potwierdza, że proces destrukcji nie był przypadkowy, lecz zorganizowany, a nagrobki mogły być traktowane jako materiał budowlany lub surowiec wtórny.

Dziedzictwo i Pamięć: Powojenna Pustka i Jej Wypełnianie

Obecnie na dawnym terenie cmentarza żydowskiego znajdują się przedszkole i sala gimnastyczna Szkoły Policji w Pile. Taka transformacja miejsca, które w tradycji żydowskiej uznawane jest za święte i nietykalne, w świeckie instytucje publiczne, stanowi ironiczną i jednocześnie tragiczną ilustrację historycznej pustki po utraconej społeczności. Teren nie nosi żadnych widocznych śladów nagrobków, a jego granice są nieczytelne.

Jedynymi zachowanymi fizycznymi reliktami dawnej nekropolii są fragment ceglanego muru cmentarnego (w podwórzu kamienicy przy ul. Konopnickiej 5) oraz aleja wiązów, które pozostały świadkami historii.Te ocalałe fragmenty stały się symbolicznymi punktami odniesienia dla nowego upamiętnienia. W przeciwieństwie do zniszczonych nagrobków, które reprezentowały indywidualne losy, mur i drzewa stanowią kolektywne świadectwo, które prowadzi "dialog z tym wszystkim, co pozostało z cmentarza". Drzewa symbolicznie łączą przeszłość z przyszłością, a ich obecność podkreśla ciągłość życia, które toczy się mimo historycznej destrukcji.

Pamięć o zmarłych i ocalanie ich grobów jest jednym z najważniejszych przykazań w judaizmie. Jest to spełnienie przykazania i szlachetnego uczynku.Ponieważ jest to forma dobroci, za którą nie można oczekiwać wzajemności. Nowa tablica pamiątkowa na fragmencie muru istniejącego w Pile stara się wypełnić tę pustkę i przywrócić cmentarz namapę miasta i do świadomości jego mieszkańców.

Tekst: Pan Arthur Eldar

Pomóż wykonać tablicę na cmentarzu żydowskim w Pile.

Chcielibyśmy, by tablica była trwałym i godnym znakiem pamięci, dlatego zwracamy się z uprzejmą prośbą o wsparcie finansowe tego przedsięwzięcia. Każda, nawet symboliczna kwota, ma znaczenie.

Link do zbiorki publicznej: https://zrzutka.pl/f59nnc#description